56. No.27 श्लोक २७ कारण कि पैदा हुनेको जरूर मृत्यु हुनेछ र मरेकाको जरूर जन्म हुनेछ ।

 No.27

श्लोक २७

कारण कि पैदा हुनेको जरूर मृत्यु हुनेछ र मरेकाको जरूर जन्म हुनेछ । अतः
यही जन्म मरणको परिवर्तनको प्रवाहको निवारण हुनै सक्तैन । अतः यो विषयमा

तिमीले शोक गर्नु हुँदैन ।

पूर्वश्लोक अनुसार यदि शरीरीलाई नित्य जन्मने र नित्य मर्ने भन्ने माने
नै पनि यो शोकको विषय हुन सक्तैन । किनभने जसको जन्म हुन्छ, त्यसको
मृत्यु जरूर हुन्छ, जो मर्छ, त्यो जरूर जन्मन्छ ।

यही कारण, कुनै पनि प्राणी यो जन्म-मृत्युरूप प्रवाहको निवारण गर्न
सक्तैन, किनभने यसमा अलिकति पनि कसैको वश चल्दैन । यो जन्म-मृत्युरूप
प्रवाह त अनादिकालदेखि नै चलिआएको हो र अनन्तकालसम्म चलिरहनेछ । यो
दृष्टिले पनि तिमीले शोक गर्नु उचित छैन ।

माथिका श्लोकहरुवाट भगवान भन्नुहुन्छ, यी धृतराष्ट्रका पुत्रहरू जन्मेका
छन्, यी जरूर मर्छन् । तिमीसँग यस्तो कुनै उपाय छैन, जसले तिमी
यिनीहरुलाई वचाउन सक्छौ । जो मर्छन्, तिनीहरु जन्मन्छन्, तिनीहरुलाई पनि
तिमी रोक्न सक्तैनौ । फेरि शोक के काम ?

 जस्तो सूर्यको उदयको हुँदा यसको अस्त हुन्छ भन्ने सबै  जान्दछन् । यस्तै
मनुष्य सूर्यको अस्त हुँदा शोक गर्नुहुँदैन । यदि तिमी भीष्म द्रोण आदि
शरीरसँग मर्छन् भन्ने ठान्छौ भने तिमीले यो पनि स्वीकार गर्नु पर्यो कि
यिनीहरु शरीर
 लिएर  फेरि जन्मन्छन् । यो दृष्टिले पनि तिमीले शोक गर्नुहुँदैन ।

यो श्लोकले यो पनि भन्छ, संसारका सबै चीज  परिवर्तनशील हुनाले यिनीहरु
पहिलो रुप छोडेर अर्को रुप लिई रहन्छन् । यही अनुसार पहिलो रुप छोड्नु
मरण भयो, अर्को रुप लिनु जन्म भयो । यस्तो प्रकार जो जन्मन्छ, त्यसको
मृत्यु हुन्छ, र जसको मृत्यु हुन्छ, त्यो मर्छ ।

यही सन्दर्भमा गीताका व्याख्याकार भन्छन्, हाम्रो कुनै प्रियजनको मृत्यु
भयो भने, धन नष्ट भयो भने हामीलाई शोक हुन्छ । त्यस्तै, भविष्यको
चिन्ताले पनि शोक हुन्छ । यस्तो चिन्ता हुनुको मुख्य कारण नै विवेकलाई
महत्व नदिनु हो । संसारमा परिवर्तन हुनु, परिस्थिति वदलिनु आवश्यक छ ।
परिस्थिति नवदलिने हो भने संसार कसरी चल्छ ? मनुष्य वालकवाट जवान कसरी
हुन्छ ? मूर्खवाट विद्वान कसरी हुन्छ ? रोगीवाट निरोगी कसरी वन्छ ?
वीजवाट वृक्ष कसरी वन्छ? परिवर्तन नभए यो संसार स्थिर चित्र जस्तो वन्छ ।

के गर्ने हजुर, दोस्रो अध्यायको शरीर र शरीरीको यो प्रसंग नै धेरै धैर्य
गरेर पढ्नु पर्ने, सुन्नु पर्ने र बुझ्नु पर्ने छ । यो अध्यायमा वर्णित
ज्ञान पूरा गीताज्ञान को नै निचोड हो ।

श्लोक २८

हे भारत ! जन्मनु भन्दा पहिले अप्रकट थिए र मरेपछि पनि अप्रकट हुनेछन् ।
खालि यिनीहरु वीचमा नै प्रकट देखिन्छन् । त्यसैले तिमीले शोक गर्नु
हुँदैन ।

देख्न,सुन्न र समझमा आउने समस्त प्राणी (शरीर आदि) जन्मभन्दा पहिले पनि
अप्रकट थिए, अर्थात् देखिंदैनथे ।

त्यही प्रकार, यी सबै प्राणी मरेपछि अप्रकट हुनेछन् अर्थात् यिनीहरुको
नाश हुँदा यी सबै 'छैन'मा जान्छन्। देखिंदैनन् ।

यी सबै प्राणी वीचमा, अर्थात् जन्मेपछि र मृत्यु भन्दा पहिले प्रकट
देखिन्छन् । सुत्नु भन्दा पहिले पनि सुतेर उठेपछि पनि स्वप्न नभए जस्तै
यी प्राणीहरुको शरीरहरुको पहिले पनि अभाव थियो र पछि पनि अभाव हुनेछ । यो
कुरा विचारणीय छ, वीचमा भाव रूपले देखिए पनि यिनीहरुको प्रतिक्षण अभाव
भैरहेछ । जे शुरुमा र अन्तमा हुँदैन, त्यो वीचमा पनि हुँदैन भन्ने
सिद्धान्त नै छ । यसवाट यो थाहा हुन्छ, शरीरहरुको सँधै अभाव छ र शरीरीको
कहिले पनि अभाव छैन । त्यसैले यी दुबैकोलागि शोक हुन सक्तैन ।

जो आदि र अन्तमा छैन, त्यसको 'छैन'पना नित्य-निरन्तर छ तथा जो आदि र
अन्तमा छ, यसको 'छ'पना  नित्य-निरन्तर छ । 'छैन'पना नित्य-निरन्तर हुने
असत् (शरीर) हो र जसको 'छ'पना नित्य-निरन्तर छ, त्यो सत् (शारीरी) हो ।

 अव प्रश्नोत्तर तर्फ जाउँ ।

प्रश्न: स्वामीजी ! हामी के गरौं ?

उत्तर: सेवा, त्याग र आस्था । सेवाको अर्थ हो उदारता, सुखीहरुलाई देखेर
प्रसन्न हुनु र दुःखीहरुलाई देखेर करुणित हुनु । त्यागको अर्थ हो,
हामीसंग भएको हाम्रो आफ्नो होइन । जोसँग अथवा जुनसंग तथा स्वरूपको एकता
छैन, त्यसको कामना त्याग हुनुपर्छ । प्राप्तमा ममता छैन र अप्राप्तको
कामना छैन । हाम्रो आस्था र विश्वास  प्रभुमा हुनुपर्छ । सेवा,
व्यक्तिलाई समाजकोलागि, त्याग आफ़्नोलागि र आस्था प्रभुकोलागि उपयोगी
वनाउँछ ।

प्रश्न: संकल्प-पूर्तिको कुनै स्थान जीवनमा छ ?

उत्तर: अरुको संकल्प-पूर्तिको छ, आफ्नो संकल्प-पूर्तिको छैन ।

प्रश्न: भक्ति कस्तो हुनुपर्छ ?

उत्तर: संसारलाई आफ्नोलागि भन्ने कुरा अस्वीकार गर्ने र केवल भगवानलाई नै
आफ्नो मान्दा नै अस्वीकार गर्ने र केवल भगवानलाई नै आफ्नो मान्नाले
भति-भावको अभिव्यक्ति हुन्छ ।