No. 219
पहिलो श्लोकको वांकी अंश
'वासुदेवः सर्वम्' -- महासर्गको आदिमा एउटा भगवान नै अनेक रूपमा हुनुहुन्छ र अन्तमा अर्थात् महाप्रलयमा एउटा भगवान नै शेष रहनुहुन्छ । यस्तो प्रकारले आदि र अन्तमा एउटा भगवान मात्रै रहनुहुन्छ भने वीचमा अर्को कहाँवाट आयो ? किनकि संसारको रचना गर्नमा भगवानसँग आफू सिवाय कुनै सामग्री थिएन, उहाँ त सारा संसारको रूपमा नै प्रकट हुनु भएको छ । त्यसैले यी सबै वासुदेव नै हुन् । आदि र अन्तमा हुने चीज मध्य (वीच) मा पनि हुन्छन् । जस्तो सुनका गहना आदिमा सुन थिए र अन्तमा सुन नै रहन्छन् वीचमा गहना कहाँवाट आए ? केवल सुन नै सुन छन् । माटोवाट वन्ने भाँडा कुँडा पहिले माटो थिए र अन्तमा माटो नै हुन्छन् भने वीचमा माटो सिवाय के छ ? खालि माटो मात्रै छ । चीनीवाट वनेका खेलौना पहिले चीनी नै थिए र पछि पनि चीनी नै हुन्छन् भने वीचमा चीनी सिवाय के छ ? खालि चीनी नै चीनी छ । यसै गरी सृष्टि भन्दा पहिले भगवान हुनुहुन्थ्यो र अन्तमा पनि भगवान नै रहनु हुनेछ भने वीचमा भगवान सिवाय के छ ? खालि भगवान नै भगवान नै भगवान हुनुहुन्छ । सुनलाई चाहे गहनाको रूपमा देखौं, चाहे डोरीको रूपमा देखौं, चाहे वालाको रूपमा देखौं, हो त सुन नै । त्यस्तै संसारमा अनेक रुपहरुमा, अनेक आकृतिहरुमा भगवान मात्रै हुनुहुन्छ ।
मनुष्यको दृष्टि गहना पट्टि, त्यसका आकृतिहरु पट्टि रहन्छ र ऊ ती आकृतिहरुलाई मात्रै महत्व दिन्छ, त्यो वेलासम्म 'यो सुन नै हो' भन्ने उसको दृष्टि हुँदैन । यसैले मनुष्यको दृष्टि संसारतिर रहुन्जेल, संसारलाई महत्व दिउन्जेल 'सबै भगवान नै हो' भन्ने उसको दृष्टि हुँदैन । तर गहनाहरुतिर दृष्टि नरहँदा गहनाहरुमा सुनको भावना हुँदैन, तर 'यो सुन नै हो' भन्ने भावना त रहन्छ । त्यस्तै, संसारतिर दृष्टि नहुँदा संसारमा भगवानको भावना हुँदैन, तर 'सबै भगवान नै हुनुहुन्छ, भगवान सिवाय केही छँदै छैन' भन्ने भावना हुन्छ । कारण संसारमा भगवानको भावना गर्दा संसारको सत्ता सँगै रहन्छ अर्थात् संसारको भावना राखी राखी, त्यसको सत्ता मानी मानी त्यसमा भावना गरिन्छ । अतः संसारको सत्ता मानुन्जेल संसारलाई महत्व दिउन्जेल संसारमा भगवानको भावना गरिरहँदा पनि 'वासुदेवः सर्वम्'को अनुभव हुँदैन ।
ब्रह्मभूत मनुष्य निर्वाण ब्रह्म पाउँछ; ब्रहमभूत योगीलाई उत्तम सुख हुन्छ; ब्रह्मभूत भगवानको परा भक्ति पाउँछ र त्यो भक्तिले तत्व जानेर त्यसैमा प्रवेश गर्छ -- गीताको दृष्टिमा यी तीनै अवस्थाहरु हुन् । अवस्थाहरुमा परिवर्तन हुन्छ; परन्तु 'वासुदेवः सर्वम्' -- यो अवस्था होइन, वास्तविक तत्व हो । यसमा कहिले परिवर्तन हुँदैन ।
हामीले देखेको संसार सबै भगवानको नै स्वरूप हो । भगवान सिवाय यो संसारको स्वतन्त्र सत्ता छँदै थिएन, छँदै छैन र कहिले हुने पनि छैन । अतः देख्ने, सुन्ने र सम्झनमा आउने संसार सबै-का-सबै भगवतस्वरूप नै हुन् । भगवान भागवतमा भन्नु हुन्छ --
'मनले, वाणीले, दृष्टिले तथा अरु इन्द्रियहरुले पनि ग्रहण गरिने (लिइने) जुन सुकै चीज सबै म नै हुँ । मदेखि केही छैन । यो सिद्धान्त तिमीहरु विचारपूर्वक बुझ्नु ।'
माथि वर्णित यही आज्ञा अनुसार नै त्यो ज्ञानी अर्थात् प्रेमीको जीवन हुन्छ । ऊ सबै ठाउँमा भगवानलाई नै देख्छ -- 'यो माम् पश्यति सर्वत्र सर्वं च मयि पश्यति' ।ऊ सबै थोक गरिरहँदा भगवानमा नै रहन्छ -- 'सर्वथा वर्तमानोपि स योगी मयि वर्तते' ।
कसैलाई कुनै ठाउँमा कुनै वस्तु पाइंदा वडो प्रसन्नता हुन्छ भने जसलाई सबै ठाउँमा आफ्नो प्यारो इष्टदेवको अनुभव हुँदा उसलाइ कति प्रसन्नताको, आनन्दको के ठेगान ? त्यो आनन्दमा विभोर भएर प्रेमी भक्त कहिले हाँस्छ, कहिले रुन्छ, कहिले नाच्छ र कहिले चुप भएर शान्त हुन्छ । यसरी उसको जीवन अलौकिक आनन्दले परिपूर्ण हुन्छ । त्यसपछि उसकोलागि केही गर्न, जान्न र पाउन वांकी रहँदैन । ऊ सर्वथा पूर्ण हुन्छ अर्थात् उसकोलागि कुनै पनि अवस्थामा, कुनै पनि परिस्थितिमा केही पनि गर्न वांकी रहँदैन ।
भक्तिमार्गमा चल्ने व्यक्ति 'यो सत् हो र यो असत् हो' भन्ने विवेकलाई लिएर चल्दैन । उसमा विवेक-ज्ञानको प्रधानता रहँदैन । उसमा खालि भगवदभावको प्रधानता रहन्छ । खालि भगवदभावको प्रधनता रहेको कारण उसकोलागि यो संसार सबै चिन्मय हुन्छ, जस्तो -- मीरावाईको शरीर (चिन्मय हुँदा) भगवानको विग्रहमा लीन भयो ।
सत्-असत् को विवेक हुने ज्ञानमार्गमा परिणाममा सत्-असत् दुबैको सत्ता रहँदैन, केवल सत् स्वरूप मात्रै रहन्छ । परन्तु भक्तिमार्गमा सत्-असत् सबै भगवतस्वरूप नै हुन्छ । त्यसपछि भक्त भगवतस्वरूप संसारको सेवा गर्छ । सेवामा पहिले त सेवक, सेवा र सेव्य तीनै रहन्छन् । परन्तु भगवदभावको अत्यधिक गाढ़ता भएपछि सेवक भावको विस्मृति हुन्छ । अनि भक्त स्वयं सेवारुप भएर सेव्यमा विलीन हुन्छ । खालि भगवान मात्रै शेष रहनुहुन्छ । यसरी भगवदभावमा तल्लीन भएका प्रेमी भक्त जहाँ विचरण गर्छन्, त्यहाँ उनको दर्शन, स्पर्श, भाषण आदिको अरु प्राणीहरुमा वडो असर पर्छ ।
मनुष्यलाई पदार्थमा भोगबुद्धि रहुन्जेल उसलाई ती पदार्थहरुको वास्तविक स्वरूप समझमा आउँदैन । परन्तु भोगबुद्धि सर्वथा हटेपछि भगवत्स्वरूप मात्रै देखिनमा आउँछ ।
