No. 66
श्लोक ६ संयम गर्ने भनेको, इन्द्रियहरूलाई राम्ररी नियमन अर्थात् वशमा गर्ने । तर यो श्लोकमा इन्द्रियहरुलाइ हठपूर्वक वाहिरवाट रोक्ने भनिएको हो ।
मूर्ख
बुद्धि भएका (सत्-असत् को विवेकदेखि रहित) मनुष्य वाहिरवाट त
इन्द्रियाहरुका क्रियाहरुलाई हठपूर्वक रोक्छन्, तर मनले ती इन्द्रियहरुका
विषयहरूको चिन्तन गरिरहन्छन् र यस्तो स्थितिलाई क्रियारहित स्थिति मान्छन् ।
त्यसैले त्यस्ता व्यक्तिलाई मिथ्याचारी भनिन्छ ।
त्यस्तो मूर्ख व्यक्ति वाहिरवाट त
विषयको त्याग गर्छ र 'म कर्म गर्दिन' भन्ने सम्झन्छ । तर यस्तो अवस्थामा
पनि ऊ कर्मरहित भएको छैन ।किनकि वाहिरवाट क्रिया नगरे पनि अहंता, ममता र
कामनाले गर्दा रागपूर्वक विषय चिन्तनको रूपमा विषय भोगरूपी कर्म त भइ नै
रहन्छ ।
संसारिक भोगहरुलाई वाहिरवाट पनि
भोग्न सकिन्छ र मनले पनि भोग्न सकिन्छ । वाहिरवाट रागपूर्वक विषय भोग्दा
अन्तःकरणमा भोगहरुका जस्ता संस्कार पर्छन्, त्यस्तै संस्कार मनले भोगहरु
भोग्दा पनि अर्थात् रागपूर्वक विषयहरुको चिन्तन गर्दा पनि पर्छन् ।
वाहिरवाट भोगहरुको त्याग त मनुष्य विचारले, लोक-लाजले र व्यवहारमा गडवडी
पर्ला भन्ने डरले पनि गर्न सक्छ, तर मनले भोग भोग्नमा वाहिरवाट कुनै वाधा
पर्दैन । अतः व्यक्ति मनले भोगहरु भोगी नै रहन्छ र वाहिर वेकारको अभिमान
गर्छ, 'म भोगहरुको त्यागी हुँ' । खासै भन्नु पर्दा, मनले भोग भोग्दा विशेष
हानि हुन्छ, किनकि मनले विषय भोग्ने विशेष अवसर पाइन्छ । वाहिरवाट विषय
भोग्दा कुनै वेला अवसर पाइएला, कुनै वेला नपाइएला पनि । तर मनले विषय सेवन
गर्न त हर वखत अवसर पाइन्छ । यही क्रममा भगवान भन्नुहुन्छ, साधकले जसरी
आफूलाई वाहिरको भोगवाट वचाउँछ, ती भोगहरुको त्याग गर्छ, त्यस्तै मनले
भोगहरुको चिन्तनको पनि विशेष होशियारीसँग त्याग गरोस् ।
अर्जुन पनि कर्महरुको स्वरूपले नै
त्याग गर्न चाहनछन् र भगवानसँग सोध्छन्न 'हजुर मलाई घोर कर्ममा किन लगाउनु
हुन्छ ? यसको उत्तरमा भगवान अर्जुनलाई भन्नुहुन्छ, आफूमा ममता, अहंता,
आसक्ति, कामना राखी राखी केवल वाहिरवाट कर्महरुको आफूलाई क्रियारहित मान्ने
मनुष्यको आचरण मिथ्या हो । यी सबै कुराको निष्कर्ष, साधकले कर्महरुको
स्वरूपले नै त्याग नगरेर वरु कामना, ममता, आसक्तिरहित भएर तत्परतापूर्वक
आफ्नो कर्म गरिरहनु पर्छ । वास्तवमा मनदेखि नै भोगहरुको त्याग हुनु पर्छ ।
No comments:
Post a Comment