Gita: Chapter 6: Slok 45: श्लोक ४५ परन्तु प्रयत्नपूर्वक यत्न गर्ने, पाप नष्ट भएको तथा अनेक जन्महरुदेखि सिद्ध भएको त्यो योगी

No. 196

श्लोक ४५ 

परन्तु प्रयत्नपूर्वक यत्न गर्ने, पाप नष्ट भएको तथा अनेक जन्महरुदेखि सिद्ध भएको त्यो योगी परम गति पाउँछ । 

वैराग्यवान् योगभ्रष्ट तत्वज्ञं योगीहरुको कुलमा जन्म लिएको र त्यहाँ विशेषताले यत्न गरेको कारण सुगमतासँग परमात्मा पाउँछ । तर श्रीमान् हरुको घरमा जन्म लिने योगभ्रष्टले कसरी परमात्मा प्राप्त गर्छ भन्ने कुराको वर्णन यो श्लोकमा गर्नुहुन्छ भगवान । 

'तु' -- यो पदको तात्पर्य हो, योगको जिज्ञासु पनि वेदमा भनिएको सकाम कर्महरुको अतिक्रमण गर्छ भने, तिनवाट माथि उठ्छ भने योगमा लागिरहने र तत्परताले यत्न गर्ने साधक वेदहरू भन्दा माथि उठ्यो र परम गति पायो भने यसमा सन्देह नै के छ र ? 

'योगी' -- परमात्मतत्व, समता चाहने र राग-द्वेष, हर्ष-शोकमा नफस्ने व्यक्ति योगी हो । 

'प्रयत्नाद्यतमान:' -- प्रयत्नपूर्वक यत्न गर्नुको तात्पर्य हो, ऊ भित्र परमात्मातिर लाग्ने उत्कण्ठा, लगन, उत्साह, तत्परता दिन प्रतिदिन वढी नै रहन्छ । साधनमा उसको निरन्तर सजगता रहन्छ ।  

श्रीमान् हरुको घरमा जन्म लिने योगभ्रष्ट पूर्वाभ्यासको कारण परमात्मातिर खिंचिन्छ र वर्तमानमा भोगहरुको संगले संसारतिर खिंचिन्छ । यदि ऊ  प्रयत्नपूर्वक शूरवीरताले भोगहरुको त्याग गर्छ भने उसले परमात्मा पाउँछ । किनकि जव योगको जिज्ञासु पनि शब्दब्रह्म अतिक्रमण गर्छ भने तत्परताले साधनमा लाग्नेको त कुरै के गर्नु ! निषिद्ध आचरण गर्ने मनुष्य पनि एक पटक चोट खाएपछि परमात्मामा लाग्छ भने योगभ्रष्ट श्रीमान् हरुको घरमा जन्म लिएपछि विशेष जोडले परमात्मामा लाग्छ ।

'संशुद्धकिल्विष: -- योगभ्रष्टको अन्तःकरणको सबै दोष, सबै पाप नष्ट भएका हुन्छन् अर्थात् परमत्मातिर लगन भएकोले ऊ भित्र भोग, संसार, मान, वढाई आदिको इच्छा सर्वथा मेटिएको हुन्छ ।

प्रयत्नपूर्वक यत्न गर्नेको प्रयत्नवाट नै थाहा हुन्छ, उसको सबै पाप नष्ट भइसकेका छन् ।

'अनेकजन्मसंसिद्ध:' -- पहिले मनुष्यजन्ममा योगकोलागि यत्न गरेकोले शुद्धि भयो, त्यसपछि अन्तसमयमा भोगले विचलित भएर स्वर्ग आदि लोकमा जानु पर्यो, त्यहाँ भोगहरुदेखि अरूचि भएर शुद्धि भयो, फेरि त्यसपछि यहाँ शुद्ध श्रीमान् हरुको घरमा जन्म लिएर परमात्माप्राप्तिको लागि यत्न गर्दा शुद्धि भयो । यसरी तीन जन्महरुमा शुद्ध हुनु नै अनेक जन्म संसिद्ध हुनु हो ।

'ततो याति परां गतिम्' -- यसैले ऊ परमात्मा पाउँछ । तात्पर्य, जुन पाउँदा त्यो भन्दा वढी कुनै लाभ मानिंदैन र जसमा स्थित भएपछि भयंकर भन्दा भयंकर दुःख पनि विचलित गर्न सक्तैन । यस्तो आत्यन्तिक सुख उसलाई प्राप्त हुन्छ ।   

वास्तवमा हेर्दा, सम्पूर्ण प्राणीहरु अनेक-जन्म-संसिद्ध छन् । किनकि यो मनुष्यशरीर भन्दा पहिले ऊ स्वर्ग आदि लोकहरुमा गएको छ । त्यहाँ शुभ कर्महरुको फल भोगेकोले उसका स्वर्ग पाउने पुण्य समाप्त भए र ऊ पुण्यहरुले शुद्ध भयो । यदि ऊ नरकहरुमा गयो भने त्यहाँ नारकीय यातना भोगेपछि उसलाई पापकारक (पाप गराउने) पाप सकिए र शुद्ध भयो । यदि ऊ चौरासी लाख योनिहरुमा गयो भने त्यहाँ त्यो त्यो योनिहरुको रूपमा अशुभ कर्महरुको फल भोग्दा उसको मनुष्य भन्दा अन्य योनिहरुको पाप काटियो र ऊ शुद्ध भयो । यस्तो प्रकारले यो जीव अनेक जन्महरुमा पुण्यहरु र पापहरुदेखि शुद्ध भएको छ । यही शुद्ध हुनु नै यसको 'संसिद्ध' हुनु हो । 

अर्को कुरो, सबै मनुष्य प्रयत्नपूर्वक यत्न गरेर परम-गति पाउन सक्छन्, आफ्नो कल्याण गर्न सक्छन् । कारण, भगवानले यो अन्तिम जन्म यो मनुष्यलाई केवल आफ्नो कल्याण गर्न नै दिनुभएको हो । यदि यो मनुष्य आफ्नो कल्याण गर्ने अधिकारी होइन भने यसलाई मनुष्य जन्म किन दिनु हुन्थ्यो भगवान । मनुष्य-जन्म दिएपछि मुक्तिको पात्र पनि यही नै भयो । अतः सबै मनुष्यले आफ्नो उद्धारकोलागि तत्परतापूर्वक यत्न गर्नु पर्छ ।